Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı nedir?
Kalın bağırsağın mukoza adı verilen iç yüzeyinin zayıf noktalardan dışarı doğru kese şeklinde fıtıklaşmasına veya cepleşmesine, bağırsak divertikülü adı verilir. Birden çok divertikülün yer aldığı durumlara ise ‘divertikülozis koli’ veya bağırsak divertikülozisi adı verilir. Bağırsağın kas tabakasına damarların girdiği noktalarda divertiküller gelişir. Bağırsak divertikülleri, Batı toplumlarında kalın bağırsağın makata nispeten yakın olan sigmoid kolon adlı bölümünden kaynaklanırlar. Sugihara Japonya gibi Doğu toplumlarında ise divertikülozis’in % 70 oranında kalın bağırsağın sağ kısmında kaynaklandığını belirlemişlerdir.

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı ne sıklıkta görülür?
Batı toplumlarında, 40 yaş altında % 5-10 sıklıkta, 50 yaş üzerinde % 30 sıklıkta, 70 yaş üzerinde % 50 sıklıkta ve 85 yaş üzerinde % 66 sıklıkta kalın bağırsak divertikülleri görülür. Erkeklerde daha sıktır. Gençlerde belirlenen divertiküler hastalık sorununun % 90 oranında obezite sorunu olan kişilerde görüldüğü belirlenmiştir. Genelde bağırsak divertikülü olan kişilerin ise % 50’sinde obezite sorunu olduğu bildirilmektedir. ABD’de yılda 130.000 kişi bağırsak divertikülüne bağlı sorunlar nedeniyle hastaneye yatırılmaktadır. Bol lif ile beslenen bağırsak divertikülü oranı çok azalmaktadır, bu oran İran’da % 1 ve Nijerya’da % 2 olarak belirlenmiştir. Aprea ve ark. İngiltere’de yaptıkları çalışmada bağırsak divertiküllerinin, Genel Cerrahi kliniği’nde yatan hastalar içinde % 0.1’i oluşturmalarına karşın, tüm harcamalar içinde maliyetin % 5’ini oluşturduğunu belirlemişlerdir.

Divertiküller kalın bağırsağın hangi bölümünde daha sıktır?
Divertiküllerin gelişmesi basınç artışı ile direkt olarak ilişkili olduğundan ıkınmaya bağlı bağırsak içi basınç kalın bağırsağın sol tarafta yer alan sigmoid kolon bölümünde daha fazla olduğundan sol tarafta daha sık olarak yer alırlar. Bağırsak içi basınç artışı bağırsakta dışarıya doğru divertikül adı verilen fıtıklaşmalara neden olur. Daha nadiren de kalın bağırsağın sağ tarafında divertiküler hastalık gözlenir.

Divertikülit nedir? 
Kalın bağırsakta yer alan divertiküllerin iltihaplanmasına divertikülit adı verilir.

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı neden olur?
• Liften fakir diyetle beslenme
• Kabızlık
• Şişmanlık (vücut kitle indeksinin 30’un üzerinde olması)
• Hareketsizlik
• Kortizon kullanımı
• Ağrı kesici ve romatizma (nonsteroid antienflamatuvar) ilaçlarının kullanımı
• Alkol
• Sigara
• Kafein
• Polikistik böbrek hastalığı
 

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığının belirtileri nelerdir?
Kalın bağırsak divertikülleri, hastaların % 80-85’inde yaşam süresince hiçbir belirti vermez. Aşağıdaki belirtiler dışkılama ve gaz çıkartma sonrasında geriler. Bağırsak divertikülü hastaları % 10-25’i yaşam süreleri boyunca ortalama bir divertikülit atağı geçirirler ve aşağıdaki belirtiler ortaya çıkar.
• Kramp tarzında karın ağrısı
• Gaz
• Karında şişkinlik hissi
• Kabızlık
• İshal
• Dışkılama alışkanlıklarında değişiklik
• Titreme
• Yüksek ateş
• Bulantı
• Kusma
• İdrar yaparken yanma
 

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı hangi sorunlara neden olur? 
1. Divertikülit: Kalın bağırsak divertiküllerinin iltihaplanması ‘divertikülit’ olarak adlandırılır. Kendisini karın ağrısı ile belli eder.
2. Kanama: Makattan kanama ile ortaya çıkar. Kanamanın çok yoğun ve hızlı olması durumunda hastaya kan nakli gerekebilir, aksi takdirde hasta şoka girer. Şiddetli alt sindirim sistemi kanamalarının % 30-50’si bağırsak divertikülü nedeni ile gelişir. Kanama sorunu yaşayan hastaların % 50’sinin, ağrı kesici veya romatizma ilaçları (nonsteroid antienflamatuvar ilaçlar) kullandığı belirlenmiştir. Bu hastaların % 85’inde anjio ile tıkama yaparak (anjio-embolizasyon) bu kanamayı durdurabilmek mümkündür. Aktif kanama anında yapılan kolonoskopi incelemesi sıklıkla kanama odağını belirleme konusunda sonuç vermez ve bu nedenle genel yaklaşım kanamanın durmasını takiben 12-24 saat içinde kolonoskopi incelemesi yapılmasıdır. Böylelikle, bağırsak kanseri ve diğer hastalıklar ayırt edilebilir.
3. Delinme: Kalın bağırsak divertiküllerinin delinerek bağırsak içeriğinin yani dışkının karına boşalmasına ‘’divertikül delinmesi’’ veya ‘’perforasyon’’ adı verilir. Delinmenin küçük olması durumunda ‘’mikroperforasyon’’ ve büyük olması durumunda ise ‘’makroperforasyon’’ adı verilir. Bu durumda hastada şiddetli karın ağrısı, yüksek ateş, bulantı ve bazen kusma meydana gelir.
4. Bağırsak fistülü: Bu hastaların % 2-20’sinde bağırsak fistülü gelişir. Bu fistüllerin % 65’i bağırsak ile mesane arasında (kolo-vezikal fistül) ve % 20’si bağırsak ile vajina arasında (rekto-vajinal fistül) gelişir.
5. Apse: Kalın bağırsak etrafında divertikülün delinme sonrasında iltihabın vücut tarafından sınırlandırılması sonrasında karın zarına yayılmadan bağırsak etrafında apse gelişmesidir, peridivertiküler apse olarak ta adlandırılır. Hastaların % 75’inde delinen bağırsak içeriği vücut tarafından sınırlandırılır, ancak % 25’inde ise karın boşluğuna yayılır.
6. Bağırsak tıkanıklığı: Kalın bağırsak divertikülü delinince önce bağırsak etrafında kalınlaşma (flegmon) gelişir ve ardından bağırsakta darlık (striktür) gelişir ve bunu takiben de bağırsak düğümlenmesi olabilir.

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı nasıl teşhis edilir?
• Kolonoskopi
• Sanal kolonoskopi: Günümüzde, Schreyer ve ark. 2004’de gerçekleştiridği çalışmada olduğu gibi, gerek bilgisayarlı tomografi ile gerçekleştirilen sanal kolonoskopi (BT kolonoskopi) veya manyetik rezonans görüntüleme ile gerçekleştiren sanal kolonoskopi ile (MRG kolonoskopi), standart kolonoskopiye yakın düzeyde sonuçlar elde edilebildiğini gösteren birçok çalışma mevcuttur. Ancak, sanal kolonoskopi ile şüpheli bir kitle veya alan belirlenmesi halinde parça (biyopsi) alma imkanının olmadığı ve mutlaka bu hastalara standart kolonoskopi yapmak gerektiğini bilmekte yarar vardır.
• Bilgisayarlı tomografi (BT): günümüzdeki tomografi cihazları 205 kg’a kadar olan hastaları çekebilmektedir. Bu ağrılığın üzerindeki obez hastalarda tetkik yapabilmek mümkün olmamaktadır.
• Sistografi
• Ultrasonografi
• Bağırsak röntgeni: Divertikülit durumunda baryum ile kalın bağırsak röntgeni çekilmemelidir. 1979 yılında Hunt ve ark. çalışmasında, komplike olmuş divertiküler bağırsak hastalığı olan hastaların % 17’sinde, ayrıca altta yatan bağırsak kanseri olduğu belirlenmiştir. 1984 yılında Boulos ve ark. gerçekleştirdiği çalışmada, ilaçlı bağırsak röntgeni ile (lavman opaklı kolon grafisi), bağırsak divertikülü olan hastaların % 35’inde sonuç alınamadığını, ancak kolonoskopi ile bu sonucun alınabildiğini belirlemişlerdir.bilmekte yarar vardır.

Divertikülit hangi hastalıklar ile karışabilir?
• Huzursuz bağırsak sendromu (İBS)
• İltihabi bağırsak hastalığı (İBH)
• Bağırsak kanseri
• Safra kesesi iltihabı (kolesistit)
• Bağırsak düğümlenmesi
• Apandisit
• Gastroenterit
• İskemik kolit
• İdrar yolu hastalıkları
• Jinekolojik hastalıklar

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığında ne tür bir diyetle beslenmek gerekir?
Kalın bağırsağın divertiküler hastalığında, liften zengin diyetle beslenmek gerekir. Buradaki ana mantık, bağırsakta dışkının hareket hızını arttırmak ve böylelikle bağırsak içi basıncı düşürmektir. Burada doğal lif takviyeleri de yararlıdır. Yararlı olan Lactobacillus acidophilus ve Bifidobacterium bakterilerini içeren probiyotiklerin de kullanılması yarar sağlar. Günde ortalama 20-35 gram lif tüketmek gereklidir. Lifin önemi Burkitt ve ark. çalışmasında çok açık bir şekilde ortaya konulmuştur. Bu çalışmada İngiltere ve Uganda’daki 1,200 erişkinin gıda alışkanlıkları ile bağırsak hareketlerinin ilişkisi araştırılmıştır. Düşük lifle beslenen İngiliz katılımcıların ortalama bağırsak geçiş zamanının 80 saat ve ortalama dışkı ağrılığının 110 gr/gün olduğu ve buna karşın, yüksek lifle beslenen Ugandalı katılımcıların ortalama bağırsak geçiş zamanının 34 saat ve ortalama dışkı ağrılığının 450 gr/gün olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle rahat bağırsak hareketleri için günde en az 10 bardak (2 Lt) su tüketmek gereklidir. Ayrıca, düzenli egzersiz veya spor yapmak bağırsak hareketlerini olumlu yönde etkilemektedir. Kalın bağırsak divertiküler hastalığında aşağıda belirtilen diyetle beslenmek yararlıdır.